 |
| Dağdakı Nəsihət - Karl Henrix Blox |
İnsanlar həmişə öz həyatlarını ağır şəkildə korlayıblar. Lakin uğursuzluğa qarşı münasibətin uzun və füsunkar bir tarixi var ki, bunu bilmək bizə kömək edə bilər.
Afina.
E.ə. 429-cu il. Məşhur yazıçı Sofoklın yazdığı “Kral Edip” adlı tragediyanın
premyerasıdır. Bu namuslu, bacarıqlı və kifayət qədər qabiliyyətli, lakin buna
baxmayaraq öz həyatını faciəvi şəkildə korlayan bir şəxsin hekayəsidir. Lakin auditoriya zalı tərk edəndə Edipin
uduzan olduğunu düşünmür. Bu yunan tragediyasının məqsədi pis hadisələrin yaxşı
insanların başına gələ biləcəyi və çox vaxt da elə gəldiyini göstərmək idi.
Buna görə də biz uğursuzluq qarşısında rəğbət göstərməli və mərhəmətli
olmalıyıq. Yunanlar bu fikri illik prestijli festivallarda dəfələrlə təkrar
edirdilər. Yunanlar həmçinin Fermopildə vuruşan Sparta ordusunun hekayəsini çox
sevirdilər. Bu hekayədə kiçik sayda olan yunan əskərləri sayca üstün olan fars
ordusuna qarşı son adamına qədər vuruşur. Spartalılar kəskin şəkildə məğlub
olurlar, lakin onların uğursuzlu alicənab hesab edilir. Həm uduzub, həm də
yaxşı olmaq mümkündür.
Roma.
E. 46-cı ili. Yuli Sezar Romanın düşmanları üzərində növbəti qələbəni qeyd
edir. Romalılar uğura pərəstiş edirlər. Onlar inanırlar ki, önəmli olan burda və
indi olan uğurdur. Uğur onlar üçün üç şeydən ibarətdir: pul, şan-şöhrət və hərbi
əzəmət. Bu isə uğursuzluqla bağlı böyük nigaranlıq yaradır.
Almaniya.
E. 9-cu ili. Roma generalı Var indiki Almaniyanın Hannover şəhəri ərazisində
yerləşən Tevtoberq meşəsindəki döyüşdə məğlub olduqdan sonra özünü öldürür. O
eskadronların hərəkətində böyük strateji səhvlərə yol vermişdi. Onun intiharı
gözlənilən bir nəticə idi. Uğursuzluq o qədər alçaldıcı və utandırıcıdır ki,
bundan sonra artıq insan yaşamağa davam etməli deyil. Romalılarən cəmiyyətində
uğursuzluq rüsvayçılıqla ayrılmaz idi. Böyük şeylər tərs getdikdə sadəcə özünü
öldürürsən, başqa cür ola bilməz.
Galiley,
İsrail. E. 30-cu ili. Keçmiş dülgər və səyyar vaiz sonradan “dağdakı nəsihət”
adlanan lətafətli nitq söyləyir. İsa Peyğəmbər müridlərinə deyir: “Zəiflər
mübarəkdir ki, onlar dünyanın varisləridir.” Başqa sözlə desək, uğursuzlar
Allahın gözündə uğurlulara nisbətən bir növ daha uğurludur. Çünki onların
uğursuzluqları təkəbbürü məhv edir və ilahidən asılılığa dəvət edir. Yüz illər ərzində
Xristianlıq uğursuzluğa cazibədarlıq və prestij qazandırır; yoxsulluq, bilinməzlik
və zəifliyi zənginlik, şöhrət və gücə üstün tutmaqla Romanın dünyəvi dəyərlərinə
meydan oxuyur. Uğursuz olanda intihar etməli deyilsən yox, uğursuz olmaq mübarəkliyin
simvoludur.
Şərqi
Hindistan, E.ə. 5-ci il. Sonradan “Kamilliyə çatmış Budda” kimi tanınan gənc zəngin
hind şahzadəsi Siddharta Qautama insanlar haqqında mühüm nəticəyə gəlir: Bizim
hamımız düzgün uyğunlaşmamış xoşbəxt olmayan varlıqlarıq. Dünyəvi uğur, güc,
var-dövlət, məhəbbət mənasız ola bilər və bizi heç vaxt məmnun etməyəcək. Biz arzularımızdan
üz döndərməyi öyrənməli və daim dövr edən istəklərimizdən qaçmalıyıq. Budistlərin
gözündə əsl uğur romalı əskər və ya müasir insanın gözündə tamam uğursuzluğa bərabərdir:
meyvə ağacı altında yaşamaq, bir parça paltardan başqa heç nəyə sahib olmamaq və
ətrafdakılardan dilənmək.
Paris.
1799-cu il. Napoleon Bonapart sonradan Meritokratiya adlandırılan sistemin əsasını
qoyur. Artıq uğur yalnız zay yuxarı təbəqə üzvlərinə getməyəcək. Napoleon
imtiyazlılar yox, “istedadlılara açıq olan karyera” sistemini qurmaq istəyir. Fəxri
Legion ordeni bütün siniflərdən olanlara əsl-nəcabət yaxud zənginlik əsasında
yox, hərbi, elmi yaxud incəsənət sahəsində şücaət əsasında verilir. Birdənbirə
uğur daha ədalətli və layiq görünür. Bu bir çox mənada əlverişlidir. Lakin bu həm
də uğursuzluğun Xristian idealının dediyi kimi təsadüfi yaxud əxlaqi bitərəf
olmaqla bərabər, həm də layiqli kimi xarakterizə olunmasına səbəb olur.
Paris.
1863-cü il. Fransa höküməti ən məşhur rəssamların göstərildiyi və qeyd edildiyi
məşhur incəsənət sərgisini maliyyələşdirir. Münsiflər heyətinə başçılığı İncəsənət
Akademiyasının rəhbəri Qraf Nyöverkerkenin başçılıq edir və həmin ili mühafizəkarlıq
edərək təqdim olunan əsərlərin üçdə ikisini qəbul etmir. Qəbul edilməyən əsərlərə
Kurbe, Eduard Mane, Kamil Pisarro və Uistlerin əsərləri də daxil idi. Rədd
cavabı almış rəssamlar və onların dostları buna qəzəblənir və etiraz edirlər.
İmperator III Napoleon nəhayət yumşalır və bu rəssamlara öz sərgilərini açmağa
icazə verir. Getdikcə ictimaiyyət və tənqidçilər görürlər ki, rəsmi olaraq
uğurlu olan rəssamlar – Aleksandr Kabanel, Frans Uinterhalter pis rəssamlardır
və uğursuz adlandırılanlar isə əsl dahilərdir. Bu hal IX və XX əsr incəsənətində
və daha geniş mənada cəmiyyətində tez-tez baş verir. Dahi əvvəlcə axmaq, kor
dünyada qəbul edilmir, ən axırda isə qəbul edilir və tanınır. Bu hal Con Kits,
Vinsent Van Qoq, Marsel Prust, Cenis Coplin, Stiv Cobs və digərlərinin başına gəlib.
Əsl uğur dərhal uğur olmur, bunun üçün uzun müddət gözləmək lazımdır, bəlkə də
ölümdən sonraya qədər. Bu təsəlliverici hekayədir və Xristianlıqdakı xilas
ideyasını xatırladır.
Nyu-York.
1987-ci il. Mühafizəkar iqtisadi jurnal “Forbes” dünyadakı ən zəngin insanların
siyahısını ilk dəfə dərc edir. Ən varlı insan o dövrdə 20 milyard dollarlıq sərvəti
olan Yoşiyaki Tutsumi seçilir. Jurnalın tonu bayramedicidir və Amerikan xəyalının
tənqidsiz qəbul edilməsini əks etdirir: ən zəngin olan ən yaxşıdır. Lakin iki həftə
sonra Oktyabrın 19-da dünya birjası tənəzzülə uğrayır, beləcə hər kəsin
iqtisadi sistemin kifayət qədər faydalı və ağıllı olmasına inamını sarsıdır.
Nyu-York,
2011-ci il. Növbəti qlobal iqtisadi böhrandan sonra bir qrup etirazçı
Menhettendəki Zukotti Parkında nümayiş keçirir. Onların etirazı dar mənada
götürsək Amerikanın iqtisadi qurumlarının korrupsiya və korluğuna qarşıdır.
Geniş mənada isə etirazçılar deyirlə ki, %1 adlandırılan elit təbəqə bizim uğur
və yaxşı həyat haqqında fikirlərimizi yanlış yönləndirib. Əslində “qəhrəmanlar”
adlandırılan ildə 20 milyard dollar qazanan JP Morgan şirkətinin rəhbəri Ceyms
Daymon kimi insanlar əslində canilərdir. Yaxşı insan olmaq çox pul qazanmaqla
yox, digərlərinə və planetimizə qarşı müdrik və mehriban davranmaqla ölçülür.
Etirazçılar fikirlərini bildirmək üçün eynən İsa Peyğəmbərin Dağdakı Nəsihətində
olduğu kimi bir neçə ay vaxt tapa bilirlər. İqtisadiyyat getdikcə yaxşılaşır,
beləcə hərəkətliliyi iqtisadi uğura bərabər tutan Amerikan xəyalı yenidən üstünlük
əldə edir.
Çoxumuz
həyatımız hərhansı sahəsində dəhşətli uğursuzluqlar yaşayacağıq. Halhazırda
dünya uğura yönəlmiş dünyadır və uğuru təyin etmək üçün çox dar çərçivələrdən,
adətən isə iqtisadi çərçivədən baxırıq. Hər kəsin bir şansı olması üçün fürsətlər
haqqında sonsuz söhbətlər edirik və bunun üçün yaxşı mənada səy göstəririk.
Lakin uğursuzluğa düçar olduqda nə olacağına gəldikdə isə sükut hökm sürür.
